Nieczęsto pisarz postępuje tak, jak Małgorzata Musierowicz, która skrupulatnie datuje każdy z rozdziałów książek w cyklu Jeżycjada. Jeśli autor nie zostawia czytelnikowi wyraźnej informacji co do czasu akcji w powieści, to informację tę „przemyca” między akapitami. Zostawia nam dość wyraźne znaki, którymi winniśmy się kierować, chcąc umieścić dzieje bohaterów na osi czasu.
Dlaczego wyznaczanie czasu akcji jest ważne? Ponieważ – w przypadku powieści współczesnych lub też historycznych – postępowanie, życie, losy bohaterów zależą od kontekstu, nazwijmy go kontekstem historycznym.
Nie inaczej jest w Syzyfowych pracach. Marcin Borowicz i jego koledzy zostali wyjątkowo silnie osadzeni w kontekście historycznym, podobnie jak bohaterowie Kamieni na szaniec, Niemców czy Opium w rosole. Czasy, w jakich żyją, silnie determinują ich działania.
Chcąc wyznaczyć czas akcji powieściowej należy dysponować wiedzą historyczną lub umiejętnością dojścia do takiej wiedzy :). Realia Syzyfowych prac (zabory, wzmożona rusyfikacja) pozwalają nam umieścić akcję po 1864 roku, czyli po powstaniu styczniowym, o którym się kilka razy wspomina. Zwłaszcza jeden fragment, ten z kartkówki, pozwala w miarę precyzyjnie określić czas akcji:
W zachwycie jego tkwiło coś bolesnego, jakieś przypomnienie mętne i zamglone a przecie żywe niby ciągle w uchu dzwoniący płacz nie wiedzieć czyj, nie wiedzieć kiedy słyszany,a może nie słyszany nigdy, tylko razem z istnością poczęty w łonie matki, gdy brzemienna chodziła około uwolnienia męża z fortecy i w milczeniu płakała nad męką, nad klęskami, nad niedolą i boleścią ginącego powstania.
Skoro matka Marcina była w ciąży prawdopodobnie w 1863 lub 1864 roku, to Marcin urodził się w 1864 lub 1865. Kiedy zatem zostaje przywieziony do szkoły w Owczarach (mając osiem lat) jest roku 1872 lub 1873. Maturę mógł zdać w wieku 18 lat, więc powieść kończyłaby się w 1882 lub 1883.
Prawda, że wyznaczanie czasu akcji w powieści nie jest trudne? 🙂
Życzę miłego popołudnia. Notka o dwóch lekcjach polskiego (Żeromski, Gombowicz) ukaże się, gdy już skończymy ten temat.